IN DE SPOTLIGHT
Daglichtarchitect Peter Elemans (De Witte Oss)
“Je kunt in je ontwerp een deel van de klimaatbeheersing regelen, door rekening te houden met het daglicht”
Door Bénine Buijze
Foto's: De Witte Oss
Peter Elemans is een ervaren architect met liefde voor het vak. Dat heeft hij meegekregen van zijn vader, ooms en grootvader, die óók allemaal architect waren. Hij ontwerpt villa’s en onderwijsgebouwen waarin efficiënt gebruik van daglicht centraal staat. Momenteel werkt hij bij architectenbureau De Witte Oss, waar de belangrijkste pijlers licht en groen zijn. “Het is van belang dat we de juiste lichthoeveelheden tot ons krijgen. Niet een zee van licht, maar een goede balans tussen licht en donker.”
Elemans leerde vakmanschap van de mannen in zijn familie die hem voorgingen. Een gebouw moet lang meegaan, dus het moet gewoon kloppen. Dat een gebouw op de mens gericht is, is belangrijk in zijn ontwerpen. Het gebruik van daglicht en contact met groen krijgen hierin de hoofdrol. Zijn opdrachtgevers zijn zijn inspiratie. Samen met anderen iets creëren met als eindresultaat een prachtig gebouw is wat het vak zo mooi maakt. Het volgende ontwerp is Elemans ultieme drijfveer. Een kans om nieuwe dingen uit te proberen en om je te ontwikkelen als architect, maar ook als mens. Een echte architect komt volgens hem na 20 jaar vakmanschap pas een beetje in vorm. “Rond mijn 50e had ik het vak voldoende onder de knie. Toen kwam er ruimte voor andere zaken, zoals de focus op daglicht.”
Wat heeft jou zo gegrepen aan daglicht?
“Er is niet één moment geweest waarop ik me actiever bezig ging houden met daglicht. Als architect ontwikkel je jezelf en je ambacht door de jaren heen. Pas later in mijn carrière ging ik me specifieker bezighouden met daglicht. Maar als ik terugkijk naar ontwerpen van voor die periode, dan zit daar ook al daglicht in. Soms bezoek ik gebouwen die ik jaren geleden heb ontworpen en dan denk ik: wow! Dat is mooi. Prachtig licht. Dus voor die tijd deed ik het al, maar dat was onbewust. Pas later realiseerde ik me dat daglicht een essentieel onderdeel is van de architectuur.”
Hoe werkt het in de praktijk om daglicht een essentieel onderdeel van een ontwerp te maken?
“Daar ben ik lang mee bezig geweest. Ten eerste wilde ik daglicht toepassen in onderwijsgebouwen. Ik dacht: het is fijn voor kinderen om binnen in lekker frisse leeromgeving zitten met voldoende daglicht. En daar kwam ik niet uit! Daglicht binnen het onderwijs: hoe doe ik dat? Met behulp van een coach ben ik toen marktonderzoek gaan doen. Die zei: ‘Praat maar met partijen.’ Ik leerde toen dat de vertaling van het onderwijsconcept naar een passend ontwerp de belangrijkste factor is voor opdrachtgevende scholen. Dat moet ten eerste goed zijn. Als tweede het binnenklimaat dat met relatief krappe budgetten moet kloppen. Pas dan staat de opdrachtgever open voor daglicht. Als onderdeel van zijn wensen in het binnenklimaat. Het is belangrijk om aan de basale behoeften van de opdrachtgever te voldoen. Pas daarna kun je op een simpele manier je eigen ideeën, zoals daglicht, inbrengen.”
"
Licht is mooi, maar als je het de tent uitdrijft, hebben we er niks aan
Hoe werkt het samenspel tussen daglicht en binnenklimaat?
“Het binnenklimaat bestaat uit vier componenten: warmte, luchtkwaliteit, het licht (daglichttoetreding-kunstlichtcombinatie) en de geluidsaspecten (isolatie en akoestiek). In onderwijsgebouwen gaat het erom het licht binnen te halen en niet de warmte. Ik heb daar een ontwerpmethode voor ontwikkeld die erin voorziet dat elke gevel anders ontworpen is. Het licht op de noordgevel is diffuus en dwarrelend, waardoor een grote raampartij geen probleem is. ’s Nachts heb je dan wel veel warmteverlies, maar dit kun je voorkomen met luiken die je ’s nachts dicht doet. De zuidgevel wordt heel warm en heeft een hoge zonnestand. Hier kun je het beste met luifels werken om de warmte te minimaliseren. De westgevel wordt ook nog warm en heeft een lage zonnestand. En een oostgevel heeft een lage zonnestand met verblindend, maar niet te warm licht. Voor deze kanten kun je goed met schermen werken. Zo kun je in je ontwerp een deel van de klimaatbeheersing regelen, door rekening te houden met het daglicht.”
"
Licht activeert onze lichamen
Houden veel architecten hier rekening mee?
“Nee, je ziet het niet zo veel. Ik vind dat echt onbegrijpelijk. Als ik íets aan jonge architecten mee wil geven, dan is het: denk aan de warmte! Een serre op het zuiden met een glazen dak moet je niet doen. Gebruik je hersens. Licht is mooi, maar als je de tent uitdrijft, hebben we er niks aan. Het wordt ook steeds actueler. De aarde warmt op. Hittestress is een item, waar je als architect al rekening mee kunt houden in je ontwerp.”
Heeft voldoende daglicht in het onderwijs invloed op leerprestaties of gemoedstoestand?
“Licht activeert onze lichamen. En voor het onderwijs: met daglicht leer je beter. Je kunt je beter concentreren. Iedereen heeft wel eens dat je ’s avonds op de bank de krant aan het lezen bent en je een beetje wegzakt. Dat kan een gebrek aan licht zijn. Onze lichamen zijn erop ingesteld, dus dat is heel logisch. We zitten meer binnen dan 100 jaar geleden. Daarom is het van belang dat we de juiste lichthoeveelheden tot ons krijgen. Dat is niet een zee van licht, maar een goede balans tussen licht en donker. Contact met groen is in het ontwerpen ook heel belangrijk. In mijn eigen huis is er aan vier zijden contact met groen. Het is een healing environment. In ziekenhuizen wordt daar ook gebruik van gemaakt. Er zijn onderzoeken geweest en er is aangetoond is dat mensen die op een kamer met uitzicht op groen sneller genezen dan mensen die uitzicht hebben op een betonnen muur. Zelfs behang met een bosafdruk heeft effect op de genezing. Kun je nagaan hoe belangrijk dat is.”
"
Daglicht is altijd in beweging
Wat staat er nog op je verlanglijstje als architect?
“Ik wil nog een ultiem daglichtgebouw maken. Wat ik uiteindelijk als architect zou willen bereiken is dat ik een gebouw maak dat het mystieke aspect van daglicht toont. Maar hoe dat eruitziet? Geen idee. Misschien wordt het wel een kunstwerk op een plek waar veel mensen komen en zich kunnen verwonderen over wat ze zien. Misschien op een station. Ik weet niet of ProRail daar iets in ziet. Of een uitvaartcentrum. Daar zijn mensen in een andere gemoedstoestand. James Turrell is hierin een grote inspirator voor me. Maar hij doet het met kunstlicht. Ik wil het met daglicht doen. Waarom? Ik vind daglicht mystiek. Anders dan kunstlicht is daglicht niet van deze aarde. Daardoor is het altijd in beweging. Het is dynamisch. De lichtstroom die de aarde bereikt is voortdurend veranderend. Het is levend licht. Het niet-grijpbare – en het niet begrijpbare – vind ik er interessant aan.
Benieuwd naar Peter zijn hele verhaal?
Daglichtarchitect Peter Elemans (De Witte Oss) over ontwerpen met daglicht