IN DE SPOTLIGHT
Lichtontwerpster Iris Molendijk
‘Lichtplan maken als compositie’
Door: Maayke Grootscholten
"
Ik maak licht voor de gebruiker, niet voor mezelf
Iris Molendijk is lichtontwerpster, een beroep dat ze op verjaardagen nog weleens nader moet uitleggen. Na studies in Nederland en Zweden bestormt ze als jonge ontwerpster nu het werkveld: wij vroegen haar naar haar visie, inspiratie en blik op de toekomst van het lichtontwerp.
En dan krijg je die vraag weer: wat doet een lichtontwerpster precies?
“Vaak als ik zeg dat ik lichtontwerper ben kijken mensen me inderdaad een beetje vragend aan: wat? Mijn antwoord is dan vaak: als je bijvoorbeeld in een winkelcentrum omhoog kijkt zie je verlichting en dat is waar ik me mee bezighoud. We lichten de producten uit waar jij voor naar de winkel gaat, wij zorgen dat jouw ogen daarheen gaan.”
Het is dus eigenlijk werk dat in eerste instantie misschien niet iedereen opvalt?
“Het is aan de ene kant heel bevredigend werk, omdat de opdrachtgever vaak blij is met het resultaat, maar mensen lopen zelden ergens binnen en denken: echt goede verlichting daar! Als ze er al iets over te zeggen hebben, komt het juist vaak doordat het verkeerd is gegaan, als ze door het licht verblind worden bijvoorbeeld. Neem een museum: mensen gaan daar heen voor de kunst, niet voor het licht. Maar als het licht er niet goed gericht is, is een schilderij niet mooi te zien."
"
Er zitten veel mensen in een ongezonde leef- en werkomgeving
Hoe ben je in dit vak terecht gekomen?
“Het is nog een hele rondwandeling geweest. Als klein meisje wilde ik iets creatiefs doen. Ik ben toen een interieuropleiding gaan doen, maar kwam er al snel achter dat ‘welk stofje kan er op een bank’ toch niet helemaal mijn ding is. Ik wilde liever werken aan grote gebouwen, architectuur dus. Tijdens mijn stage bij Art Department kwam ik voor het eerste echt met licht in aanraking. Ik ben de opleiding lichtontwerp gaan doen en daar is het balletje echt gaan rollen. Twee maanden in de opleiding ging ik op aanraden van een docent solliciteren bij een bureau. Ik had weinig ervaring, maar was enthousiast: dus ik had meteen werk. Daarna heb ik me voor de master Architectural Lighting Design ingeschreven in Zweden, waar ik nu net mee klaar ben.”
Wat is volgens jou het grootste belang van licht bij het ontwerpen van een gebouw?
“Naast natuurlijk zichtbaarheid en sfeer onderschatten veel mensen de invloed van licht op je gezondheid. Als je in de winter naar je werk gaat is het vaak donker als je aankomt en weer weggaat. Je hebt echt voldoende licht nodig om energiek te blijven. Wij mensen zijn negentig procent van de tijd binnenshuis, dat is erg veel. Er zijn veel onderzoeken gedaan naar goede kunstverlichting en wat de voordelen daarvan zijn op de gezondheid. We kunnen mooie gebouwen maken, maar als mensen ziek worden of zich depressief voelen door erin te werken sla je de plank volledig mis. Ik maak licht voor de gebruiker, niet voor mezelf. Bij een onderzoek in Denemarken bleek dat dertig procent van de kantoren niet voldoende daglicht binnenkrijgt. Nu met het thuiswerken is het maar de vraag of mensen een plek in huis kunnen vinden met voldoende daglicht en wanneer dit niet zo is of ze de juiste verlichting gebruiken. Dat is best zorgelijk. Er zitten veel mensen in een ongezonde leef- en werkomgeving."
Fotograaf: Patrik Gunnar Helin // lightsinalingsas.se
"
... als je een gebouw binnenwandelt en er is geen of slecht licht merk je dat meteen
Wat inspireert jou in een lichtontwerp?
"Ik heb ontzettend veel mooie projecten van andere ontwerpers gezien, maar moet toch toegeven dat ik me vaker laat inspireren door theater of fotografie. Gebouwen zijn nooit identiek, je kunt een lichtplan niet kopiëren van het ene naar het andere gebouw, dus het is leuker om je eigen ideeën te verwerken. Ik merk dat ik bijvoorbeeld bij een foto kijk naar: hoe is de compositie en waar komt het licht vandaan? Dat probeer ik dan in mijn lichtplan te implementeren. Wat wil ik dat opvalt en de mensen als eerste zien als ze de entree binnenlopen? Is dat de balie, de lift of een schilderij aan de linkerkant? Op die manier probeer ik een compositie te maken. Net zoals een fotograaf heel bewust op zoek is naar de juiste compositie in een foto.”
Waar komt de lichtontwerper in beeld tijdens een project?
"Soms worden we er vanaf het begin bij betrokken, maar vaak wordt er op het laatste moment gedacht: we moeten ook nog licht hebben! Wie kunnen we daar eens voor vragen? We worden nu vaak als een van de laatsten bij een project betrokken, wanneer het meeste geld al uitgegeven is. We hebben dan vaak een beperkt potje waar we alles van moeten doen. Als ontwerpers komen we vaak met een heel enthousiast verhaal aan, maar je merkt al snel dat er veel geschrapt moet worden. Het is roeien met de riemen die je hebt, maar dat maakt het ergens ook wel weer een uitdaging: kijken of je een oplossing kunt vinden."
Iris tijdens Lights in Alingsås. Fotograaf: Natvalun Tavepontakul
Zie je wel een groei van de inzet van lichtontwerpers door architecten?
"Je merkt langzaam een vooruitgang. Een architect heeft al zoveel om tijdens een project over na te denken, dat ze nu vaker een specialist voor het licht inschakelen. Op die manier kunnen zij hun werk blijven doen en regelen wij in heel nauw overleg met onder meer de opdrachtgever het licht. Dan merk je pas dat het echt veel slimmer is om een lichtontwerper eerder in het traject mee te nemen. Indirect krijgt het vak daardoor ook meer bekendheid. Als je over de bouw praat worden we helaas vaak nog vergeten, dat is heel jammer. Want laten we eerlijk zijn: als je een gebouw binnenwandelt en er is geen of slecht licht merk je dat meteen."
Dat klinkt hoopvol. Hoe zie jij de toekomst van het lichtontwerp?
"Het is denk ik nog een lange weg en we hebben als ontwerpers de taak om licht aan de man te brengen. Ik denk dat wanneer een project wordt opgeleverd en alle partijen genoemd worden, wij als lichtontwerper naar voren moeten stappen en zorgen dat ze vermelden dat wij ook hebben geholpen. Het ligt er natuurlijk met de crisis ook aan of er straks geld is, maar ik denk dat mensen het belang van een goed lichtontwerp langzaamaan steeds beter gaan inzien. Dat geldt ook voor de particuliere sector; bedrijven adverteren steeds vaker dat de consument het ook niet langer met een peertje of plafonnière hoeft te doen in huis: er zijn ook andere oplossingen. Dat is een stap in de goede richting."
"
We deden een experiment en kwamen erachter dat wij in de winter voor wat zachter en warmer licht kiezen, terwijl ze in zuidelijke landen gaan voor koeler licht.
Je hoort weleens dat de glaszetter altijd meteen naar het glas kijkt... Kijk jij ook meteen naar licht in gebouwen?
“Ja, haha. Het is heel vervelend als ik met vrienden op stap ben en dan steeds omhoog sta te staren, ook als we naar een museum gaan. Waar zitten die spotjes? Onbewust ben ik er eigenlijk altijd wel mee bezig. Tegenwoordig komen mijn vrienden nu soms zelf ook ineens met een foto: moet je dit kijken! Heel voorzichtig besmet ik mensen dus met het lichtvirus.”
Is er een droomproject waar je handen van gaan jeuken?
"Ik heb twee keer meegedaan aan Lights in Alingsås in Zweden. Daar werken een aantal lichtontwerpers met studenten een week lang aan een lichtkunstwerk. Het lijkt me heel gaaf om daar een keer als begeleider aan mee te werken. Verder vind ik juist veel verschillende projecten leuk. Dat je de ene dag in een museum werkt en de volgende dag in een winkelcentrum. Die diversiteit vind ik heel leuk, zo blijft je werk spannend. Verder is het een echte 'hands on'- baan. Je zit natuurlijk achter een computer, maar moet ook naar de locatie om te zien waar je aan werkt en om dingen uit te proberen. Het is heel afwisselend. Dus kom maar op met alles!"
Tot slot: heb je nog een verbazingwekkend lichtfeitje voor ons?
"Tijdens mijn master in Zweden waren we met veel internationale studenten. Je zou denken: de zon is voor iedereen hetzelfde, dus dan zal het met kunstlicht ook wel zo zijn, maar dat is dus niet zo. We deden een experiment en kwamen erachter dat wij in de winter voor wat zachter en warmer licht kiezen, terwijl ze in zuidelijke landen gaan voor koeler licht. Dat vond ik heel bijzonder. Dat bewijst maar dat licht heel persoonlijk is.”