IN DE SPOTLIGHT
Lichtexpert Toine Schoutens
‘We zijn allemaal dagdieren’
Door: Jessica Merkens
"
We zijn allemaal dagdieren, we zijn actief onder invloed van licht
Toine Schoutens is al dertig jaar gespecialiseerd in lichttherapie. Zijn ideeën over licht en gezondheid ontvingen in het begin veel scepsis. Nu begint het tij te keren. En dat is dringend nodig, juist nu tijdens de corona pandemie. ‘In onze hectische maatschappij kan je geen stapje terugdoen.’
Je noemde dat licht het komende najaar heel belangrijk wordt. Wat bedoel je daarmee?
“Nou, we zitten in een enorme gezondheidscrisis met de corona pandemie. Wat je ziet is dat grote groepen mensen extra gevoelig zijn voor ziekte door verminderde weerstand. Mensen met bekende problemen als diabetes of overgewicht, maar ook mensen die een ontregeld slaapwaak ritme hebben. Bijvoorbeeld door nachtdiensten of een tekort aan slaap. Dat heeft direct effect op je weerstand. Wij zijn nu bezig mensen duidelijk te maken dat je écht voldoende slaap moet hebben. En slaap kan je verbeteren door overdag veel licht te nemen en ’s nachts veel duisternis. In de tijden waarin we nu leven moeten mensen preventief aan hun gezondheid werken.”
Dus slaap verbetert je weerstand?
“Tijdens slaap vindt herstel plaats, zowel fysiek als mentaal. Je lichaam, en ook je brein, rust uit. Er gebeuren dan allerlei processen in de hersenen die ervoor zorgen dat herstel plaatsvindt. Het hormoon melatonine speelt daar een rol in. Dat wordt altijd slaaphormoon genoemd maar is eigenlijk een ‘nachthormoon’. Het signaleert je lichaam dat het nacht is en dat je moet herstellen. Melatonine is ook een antioxidant, het zorgt voor allerlei herstelprocessen in je lichaam. Als je een strak slaap-waakritme hebt, waarbij je op dezelfde tijd naar bed gaat en opstaat en 7-8 uur slaapt, dan zorgt dat ritme ervoor dat je een betere weerstand ontwikkelt.”
"
We zijn allemaal dagdieren, we zijn actief onder invloed van licht
Krijg je dan ook geen winterdip?
“Eigenlijk heb je twee varianten daarin. Je hebt een soort winterblues, dat is eigenlijk een vermoeidheidsprobleem. Hoe bizar het misschien klinkt, het is een normale reactie van je lichaam op de winter. Het zegt je een stapje terug te doen. Je zou het een soort winterslaap kunnen noemen. Maar in onze hectische maatschappij wordt dat stapje terug niet toegestaan. Mensen met winterblues zijn dus eigenlijk vermoeid. De psychiatrische variant is de winterdepressie. Dan ga je er zo onder gebukt dat je stemmingsstoornissen ontwikkelt. Maar eigenlijk kan je je afvragen of de oorzaak van deze problemen niet ligt in het feit dat we allemaal een stapje terug zouden moeten doen in de winter. En dat doen we niet.”
Staan mensen wel genoeg stil bij ‘gezond licht’?
“Nee, dat moet beter. Daarom zijn we ook begonnen met lichttherapie bij topsporters. We willen door middel van de prestaties die zij halen mensen duidelijk maken dat licht veel meer is dan alleen aan en uit. We zijn allemaal dagdieren, we zijn actief onder invloed van licht. En rusten uit bij duisternis. Dat zijn we in onze maatschappij een beetje vergeten. Bijvoorbeeld door jetlags en nachtdiensten. Die uiteindelijk je weerstand en gezondheid in de weg staan.”
"
We komen soms voorbeelden tegen van verpleeghuizen waar binnen de lichtsterkte 40 lux is en mensen apathisch voor zich uit kijken en tot niets komen
Schoutens is van huis uit psychiatrisch verpleegkundige. Toen hem dertig jaar geleden gevraagd werd stemmingsstoornissen als de winterdepressie te onderzoeken, kwam hij bij lichttherapie uit. Na een paar succesvolle experimenten wilden steeds meer ziekenhuizen een ‘lichtpoli’. Sindsdien houdt hij zich bezig met onderzoek naar licht en welzijn.
Wat is er in de tussentijd veranderd?
“Heel veel. Het werd echt als een broodje aap verhaal gezien. Ik herinner me een psychiater die het kwakzalverij vond. Vier jaar later kwam ik hem tegen op een congres, waar hij een presentatie hield over lichttherapie en depressie. In 2017 ontvingen drie onderzoekers de Nobelprijs voor Geneeskunde met hun werk over de biologische klok. Dat is een orgaantje in de hersenen dat je bioritme reguleert. Sindsdien wordt het gezien als echte wetenschap. Wij zijn gespecialiseerd in de toepassing. We verzamelen de kennis en zetten dat om in praktische producten en diensten. Een raadgevend adviesbureau eigenlijk. We maken lichtontwerpen, ontwikkelen programma’s van eisen. We kijken goed naar de eindgebruiker van bijvoorbeeld verpleeghuizen, ziekenhuizen.”
Kan je daglicht eigenlijk wel nabootsen met kunstlicht?
“Ja, dat gaat heel erg goed. Je hebt vooral bepaalde waarden van lichtsterkte nodig. En die liggen vrij ver boven de huidige Arbo Norm. Die rekent 500 lux lichtsterkte voor je werkblad. Dat is voldoende licht om genoeg te kunnen zien. Maar om slaap-waakritmen goed in stand te houden heb je veel meer licht nodig. Dan moet je denken aan 1000-2000 lux in de kijkrichting. En daar zijn inmiddels voldoende technische middelen voor. We variëren ook in kleurtemperatuur. Hierdoor kan je daglicht nabootsen, wat op veel gebieden voordeel geeft voor mensen. Dat noemen we dan Human Centric Lighting.”
Human Centric Lighting, hoe werkt dat precies?
“De kleur blauw in het lichtspectrum onderdrukt het hormoon melatonine overdag het sterkst. Dit hormoon moet je ’s nachts aanmaken. Blauw licht heeft ook effect op cortisol, een hormoon dat vrijkomt uit de bijnierschors. Soms wordt dit het stresshormoon genoemd, maar het is een stofwisselingshormoon dat glucose (een koolhydraat) omzet in energie. Blauw licht in de ochtend zorgt voor verhoogde cortisol waardoor dat proces eerder begint. Kort gezegd heb je meer energie om de dag te beginnen. Dat kun je allemaal met Human Centric Lighting bereiken. Waar je deze verlichting het best kan gebruiken? Eigenlijk overal waar mensen een tekort hebben aan voldoende daglicht. Dat is zo in heel veel Nederlandse kantoren en op werkplekken. En dat heeft weer invloed op je productiviteit. In een lichtarme omgeving kom je niet op gang, raak je somber en ben je minder productief en alert. In veel verpleeghuizen en ziekenhuizen is ook een tekort aan licht, terwijl het ook je herstel beïnvloedt. Maar ook in nachtdienst situaties. Zoals in de zorg, bij de politie of in offshore controlekamers. Overal waar mensen een kritieke taak hebben en ze in de nacht werken.”
Gaat het ook weleens ‘mis’?
“We komen soms voorbeelden tegen van verpleeghuizen waar binnen de lichtsterkte 40 lux is en mensen apathisch voor zich uit kijken en tot niets komen. De mensen zijn slaperig overdag en ’s nachts slapen ze slecht. Omdat er geen bioritme meer is. Mensen worden lusteloos en somber. Dat is wel schrijnend.”
Hoe kunnen architecten met deze kennis ‘gezondere’ gebouwen bouwen?
“Op de eerste plaats zouden ze veel meer licht in een gebouw moeten brengen. Dat kan met daglicht, met grote ramen. Maar dat brengt ook weer warmte mee naar binnen. Ik las laatst in de krant dat architecten gebouwen moeten maken met kleine raampjes, zoals op Santorini. Tegen de warmte. Maar dan heb je ook minder licht. Dat leeft op gespannen voet met elkaar. Dan kom je toch op hulp van kunstlicht uit. Op twee piekmomenten in de dag moet er voldoende licht zijn. In de ochtend en in de middag. Waarbij in de middag de kleurtemperatuur hoger is. In de avond laat je het licht vervolgens steeds verder dimmen en warmer worden. In feite boots je dan de zonsondergang na. Ook moet er gekeken worden naar genoeg reflectie. Als je je licht ophangt in een zwarte doos heeft het weinig zin. En gebruik zoveel mogelijk indirecte verlichting in combinatie met directe verlichting. Bijvoorbeeld door een reflecterend plafond. Dan kan je een hoge lichtintensiteit creëeren met weinig verbruik. Dat is ook nog eens duurzaam.
Interview lichtontwerpster Iris Molendijk: 'Je merkt meteen als een gebouw slecht licht heeft'